مرکز مشاوره ، برنامه ریزی و ثبت نام تحصیلی فرزانگان رشد دانش

تحولات بي حد و حصر در بنيان هاي جوامع ،كه بر اثر حركت از دوران گذار به سمت زندگي ماشيني و صنعتي رخ داده، به پديد آمدن شكاف هايي منجر شده كه انسان هاي امروز را ناگزير از همنواسازي خود با شرايط جديد كرده است. در چنين فضايي، بحران هايي پيش روي افراد پديد مي آيد كه اگر متوقف نشود دنياي روحي ، رواني آنها را متلاطم مي كند. آسيب هاي اجتماعي و روحي و رواني از جمله طلاق، اعتياد، خودكشي ، مشكلات تحصيلي، اختلافات خانوادگي، نارضايتي شغلي، اضطراب ، افسردگي و.....محصول تحولات زندگي صنعتي اند.سؤال اينجاست كه در كنار توسعه شگفت انگيز علوم و فنون دانش امروز چه چيزي بايد بتواند پاسخگوي بحران هاي روحي ،رواني انسان ها باشد؟ بحران هايي كه متعاقب پيشرفت علوم و تكنولوژي بر انسان ها رخ نموده است . در پاسخ به اين سؤال علم « مشاوره و روانشناسي » قد علم مي كندمشاوره از تمامي فعاليتهاي اخلاقي تشكيل يافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش مي كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهايي بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل اومنجر شوند. ازطريق مشاوره و راهنمايي فرد نه تنها وضع فعلي خود رادرك مي كند،بلكه از آنچه كه به صورت آن در خواهدآمدنيز آگاه مي شود.راجرز معتقد است كه هدف بيشتر مشاغل ياري دهنده كه شامل مشاوره وراهنمايي نيز مي شود،افزايش رشد شخصي ورواني فرد در مسير رشد اجتماعي است.هم چنين ازطريق « خدمات راهنمايي ومشاوره »مي توان تواناييها ونيز محدوديت هاي دانش آموزان راشناخت واز امكانات موجود حداكثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصيلي با شناخت دانش آموزان در زمينه هاي گوناگون مي تواند آنان را به رشته هاي تحصيلي مناسب راهنمايي كندوآنان را در حل مشكلات ياري دهد. اهداف آموزش وپرورش زماني تحقق خواهند يافت كه برنامه ها و محتواي آموزشي با توجه به نيازها وامكانات دانش آموزان تهيه و اجرا گردند. .در مقاله حاضرپس از ذكر مقدمه اي چند د رقسمت تجزيه وتحليل مطالب به ترتيب به فايده و اهميت مشاوره،تاريخچه ي راهنمايي و مشاوره،تعاريف راهنمايي و مشاوره،اهداف مشاوره وراهنمايي،ضرورت مشاوره در مدارس ،مشاوره وراهنمايي در نظام آموزش و پرورش ، نقش مشاور در مدارس،امور تحصيلي،تأمين بهداشت رواني،دانش آموزان و مهم ترين وظايف كادر آموزشي در برابر برنامه مشاوره و راهنمايي پرداخته شده است.

مقدمه:
انسان تنها موجودي است كه با همنوعان خودبه تبادل نظر مي پردازد وبراي شناخت وحل مشكلات خود با آنان مشورت وازراهنمايي آنان استفاده مي كند .راهنمايي ومشورت درطول زندگي آدميان مطرح بوده وآنان باكساني كه مورد قبول واعتمادشان بوده مشورت مي كرده اند .باتوسعه علوم انساني ورشدعلوم رفتاري به راهنمايي ومشاوره به عنوان شاخه اي مستقل ازعلوم رفتاري توجه شد. امروزه راهنمايي ومشاوره به صورت حرفه اي ياورانه براي كمك به افرادي است كه دررشد،سازگاري ،تصميم گيري،روابط خانوادگي،مهارتهاي اجتماعي وشيوه زندگي مشكلاتي دارند ومشاوره به اين افراد كمك مي كند تاراه حل مناسبي براي مشكلات بيابند.

اهميت مشاوره و مشورت در دين مقدس اسلام كراراً مورد توجه ائمه ي اطهار و بزرگان دين قرار گرفته است .
بشر امروز در يك دوره ي پيچيده زندگي مي كند ، يكي از مشخصات اين دوره ، تخصصي شدن مسائل و وابستگي افراد به يكديگر جهت استفاده از تخصص آنها براي تداوم يك زندگي متعادل است . لذت بردن از زندگي شخصي و رشد و تعالي شخصيت ، شكوفا نمودن استعدادها و ارضاي نيازها ، اعم از نيازهاي اوليه ي جسماني ، نياز به امنيت و آرامش ، نياز به تعلق نياز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نياز به احترام و نياز به شكوفايي در دنياي امروز فرايند ساده اي نيست ، در تمام اين مراحل به مشاور و مشاوره نيازاست .
وظيفه نهاد آموزش و پرورش ، در آماده كردن دانش آموزاني كه نيروي انساني فردا تلقي مي شوند ، براي مواجهه و سازگاري با مقتضيات قرن بيست و يكم كه از حساسيت ويژه اي برخوردار است بسيار حساس و سنگين است . اضطراب ، افسردگي ، سوء مصرف مواد مخدر ، رفتارهاي نابهنجار ، مشكلات تحصيلي ، گرايش ارتباط با جنس مخالف از عمده ترين مشكلات رواني اجتماعي دانش آموزان است ، اهداف آموزش وپرورش زماني تحقق خواهند يافت كه برنامه ها و محتواي آموزشي با توجه به نيازها وامكانات دانش آموزان تهيه و اجرا گردند.ازطريق « خدمات راهنمايي ومشاوره »مي توان تواناييها ونيز محدوديت هاي دانش آموزان راشناخت واز امكانات موجود حداكثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصيلي با شناخت دانش آموزان در زمينه هاي گوناگون مي تواند آنان را به رشته هاي تحصيلي مناسب راهنمايي كندوآنان را در حل مشكلات ياري دهد.گرچه آشنايي معلم با فنون راهنمايي تدريس و عملكرد او را مؤثر وپربار مي سازد،ولي معلم به تنهايي نه مي تواند ونه فرصت داردبه تمام مسائل و مشكلات رواني وخانوادگي وتحصيلي دانش آموزان رسيدگي كندوبراي هر كدام راه حل ارائه دهد.ازاين رو،مشاور تحصيلي با همكاري معلم وخانواده و مسئولان مدرسه مي توانددانش آموزان را در جهت رفع مشكلات تحصيلي و خانوادگي و رواني وتأمينثبات عاطفي ياري دهدونهايتاً نيل به اهداف آموزش وپرورش را ممكن سازد.

فايده و اهميت مشاوره و راهنمايي
راهنمايي كودكان ونوجوانان وبزرگسالان يك فراگرد بسيار مهم و استثنايي در حل مشكلات و معضلات اين طبقات سني مي باشد.ضرورت مشاوره و راهنمايي قبل از هر چيز ديگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جديد آموزش و پرورش مطرح مي باشد.
چگونگي تجديد نظر و تغيير يك برنامه تربيتي مفيدوسازنده و خلاق به عنوان يك اصل مسلم در جهت توسعه و پيشرفت فرهنگ وتمدن آشكارشده است.پيدايش انقلاب صنعتي در اروپا وانقلاب در تكنولوژي و فرستادن اقمار مصنوعي به فضا،نياز مراكز صنعتي به نيروهاي ماهري كه حداكثر كارايي و بازدهي را داشته باشند، همه وهمه تغيير و تحول را در نظام آموزشي كشورها ضروري ساخته است.
اينكه چرا بايد برنامه هاي آموزش و پرورش تغيير وتحول يابند،و همچنين عوامل پيدايش راهنمايي در آموزش و پرورش مربوط به عللي است كه مهمترين آنها افزايش بي رويه ي جمعيت به ويژه جمعيت جوان كشورها و افزايش دانش آموزان و عدم تعادل در توزيع دانش آموزان در رشته ها و شاخه هاي تحصيلي ،ضرورت برقراري تعادل بين بازار كاروتربيت نيروي انساني و افت تحصيلي مي باشند.
آيا با اضافه كردن چند درس يا ادغام نمودن دو يا چند ماده درسي و يا تغيير نام بعضي از مواد درسي مي توان گفت كه تغيير به وجود آمده است؟پاسخ اين سؤال منفي است .بايدخاطر نشان ساخت كه هرگونه اصلاح و تجديد نظر ويا تغييرات اساسي مي بايد از جميع جهات مورد توجه قرار گيردو نيز بايد مشكلات آن را پيش بيني كرده،راههاي رسيدن به اين هدفها را جستجونموده وجهت اساسي آن راروشن ساخت.
با توجه به همين نكات است كه اهميت و ضرورت مشاوره و راهنمايي به عنوان يك اصل مهم در جريان تعليم وتربيت آشكار مي گردد.مدرسه به عنوان يك نهاداجتماعي بايد متناسب با احتياجات فردي و مقتضيات جامعه باشد.چون جوامع پيوسته در اثر عوامل مختلف (نظير جنگ ونزاع،بيماري،عوامل طبيعي ،انقلاب و غيره )تغيير مي يابند،مدرسه هم به عنوان يك نهاداجتماعي بايد متناسب با تغييرات جامعه تحول يابد.مدارس بايد با تحولات فرهنگي،علمي و اجتماعي هماهنگ و همگام باشند وبراي پيشرفت در اين زمينه ها،متغير و متحول گردند.
تاريخچه راهنمايي ومشاوره:
دربين ممالك صنعتي،امريكاي شمالي نخستين كشوري است كه درآن مراكز ويژه راهنمايي ومشاوره تأسيس شده وازميان افرادي كه نخستين بار به ايجاد مركز راهنمايي در آن سرزمين اقدام كرده اند بايد از فرانك پاستور نام برد كه درسال 1908 اولين مركز راهنمايي راكه درحقيقت مركز راهنمايي حرفه اي بود درشهر بوستن تأسيس كرد.سال 1332 را مي توان مبدأ شروع راهنمايي به معني خاص آن در كشور خود بدانيم درسال 1334 دراداره مطالعات وبرنامه ها دايره اي بنام دايره تحقيقات روانشناسي بوجود آمد كه به تهيه برخي تستهاي هوش وسنجشهاي رواني مبادرت كردوسرانجام كنگره هاي منعقده درتابستانهاي 37 و38 راهنمايي درمدارس را امري ضروري تشخيص داده ومركزراهنمايي در اداره كل تعليمات متوسطه به وجود آمد. درسال 1347 اداره كل آموزش راهنمايي تحصيلي دروزارت آموزش وپرورش تأسيس گرديد ودرسال 59 طي بخشنامه اي برنامه راهنمايي ومراكز مشاوره وراهنمايي تعطيل گرديد. از ابتداي سال 67 ضرورت وجود مشاورين درمدارس احساس شد ومجدداً اين رشته شروع به جذب دانشجو نمود.
تعاريف راهنمايي و مشاوره
مطالعه ي نظام هاي آموزشي جهان نشان مي دهد كه از خدمات راهنمايي و مشاوره به عنوان تسهيل كننده ي فرايند تعليم و تربيت در دوره هاي مختلف تحصيلي به شكل مطلوب سود برده اند. براي راهنمايي تعاريف گوناگوني بيان شده است كه ضمن برخوداري از تنوع ،از وجوه مشتركي نيز بهره مند هستند. براي رعايت اختصار و پرهيز از اطاله كلام تنها به يكي از آن تعاريف بسنده مي كنيم:راهنمايي كوششي است انساني ،براي ايجاد حداكثرتوافق ممكن بين خصوصيات فرد مورد راهنمايي و متقضيات فعاليتي ( تحصيلي يا حرفه اي ) كه بدان مشغول خواهد شد ( شكوهي 1367 ) .
مفاهيمي كه در راهنمايي بكار برده شده است بسيار متنوع و از تنوع ديدگاهي ،بخش عظيمي از فرايند تعليم و تربيت را شامل مي شود . گزاره هاي ذيل مؤيد اين موضوع است :
- راهنمايي بخشي از كل جريان تعليم و تربيت بطور اعم و مدرسه بطور اخص است .
- راهنمايي يك سلسله خدمات و كوشش هاي منظم و سازمان يافته است .
- منظور از راهنمايي فرد ،كمك به تصميم گيري آگاهانه وعاقلانه و قرار گرفتن درمسير رشد و پرورش قوه قضاوت است .
چنانچه راهنمايي را دايره عظيمي از فعاليتهاي تربيتي در آموزش و پرورش بدانيم مشاوره به عنوان دايره كوچكتري در قلب آن دايره عظيم جاي دارد. به عبارت ديگر يكي از مهمترين خدمات راهنمايي، خدمت مشاوره است.
تعريف مشاوره
يكي از جديدترين تعاريف مشاوره عبارتي است كه در سال 1965 توسط كرومبولتز بيان شده است . اومي گويد: مشاوره از تمامي فعاليتهاي اخلاقي تشكيل يافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش مي كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهايي بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل اومنجر شوند.
اما جامع ترين تعريف مشاوره توسط بوركس و استفلر بيان شده است . به گونه اي كه تقريبا به همه جنبه هاي كار يك مشاور در فرايند مشاوره اشاره نموده اند.
«مشاوره به رابطه حرفه اي بين يك مشاورآموزش ديده و مراجع دلالت دارد. اين رابطه معمولا ميان دو نفر است . اگر چه بعضي مواقع مشاوره با بيش از دو نفر صورت مي گيرد. اين رابطه براي كمك كردن به مراجعان جهت درك و روشن كردن نظرات آنان در مورد محيط زندگي خود و ياد دادن راه رسيدن به اهداف انتخاب شده فردي از طريق انتخاب راههاي سنجيده و با معناي فردي و حل مشكلات هيجاني وميان فردي برگزار مي شود».

اهداف مشاوره و راهنمايي
در تعاريفي كه از راهنمايي به عمل آمده تصريح شده كه به فرد كمك شودتا خود را بشناسد.منظور وهدف از اينكه فرد خود را بشناسد اين است كه با اين شناسايي به صورت انساني مؤثرتر و خلاقتر ودر نتيجه شادمانتر درآيد.چنين فردي در معنايي كه كارل راجرز بيان داشته به صورت فعالتر ظاهر مي گردد.
ازطريق مشاوره و راهنمايي فرد نه تنها وضع فعلي خود رادرك مي كند،بلكه از آنچه كه به صورت آن در خواهدآمدنيز آگاه مي شود.راجرز معتقد است كه هدف بيشتر مشاغل ياري دهنده كه شامل مشاوره وراهنمايي نيز مي شود،افزايش رشد شخصي ورواني فرد در مسير رشد اجتماعي است.
بدين طريق راهنمايي داراي دو هدف مي باشدكه هدف آني و ديگري هدف غايي و نهايي مي باشد.
1.هدف آني راهنمايي
هدف آني راهنمايي كمك و راهنمايي فرد در حل مشكلات تحصيلي،خانوادگي واحياناً شغلي است، كه اين را علاج واقعه قبل از وقوع مدانند وباعث جلوگيري از اتلاف سرمايه مادي و معنوي فرد در راهي ناشناخته مي شود.
2.هدف غايي ونهايي
عبارت است از اينكه فرد خودقادرباشديا بتواندكه با بينش صحيح به حل مشكلات خويش پرداخته و عاقلانه رفتار نمايد.اين است كه راهنمايي آني شرط لازم و مكمل راهنمايي غايي ونهايي وخود رهبري مي باشد.
از آنجايي كه قشر دانش آموز بيش از هر طبقه سني ديگري نياز به مشاوره و راهنمايي دارد،لذا بيشترين اهداف اين دانش مربوط به مواردي مي شود كه در مدارس جنمبه عملي به خود مي گيرد.معمولاً هدفهاي يك دوره تحصيلي به طور به صورت زير تحقق مي يابد:
الف-برنامه هاي تحصيلي مربوط به آينده
ب-تحصيلات حرفه اي
ج-فعاليت هاي هنري
د-فعاليت هاي مربوط به حفظ سلامت جسمي و فكري
ه-رشد علائق اجتماعي
منظور از اين اهداف اين نيست كه تنها دانش آموز در يك يا چند فعاليت مربوط به اين هدفها شركت نمايد،بلكه لازم است برنامه راهنمايي تحصيلي به طريقي ترتيب يابد كه دانش آموز با هر كدام از اين اهداف درگيري فعالانه داشته باشد.به هر طريق،مشاوره و راهنمايي در دوران تحصيل ،اهداف گوناگون و وسيعي را در هر مقطع تحصيلي دنبال مي كند.در خانواده و جامعه نيز اهدافي را دنبال مي كند كه يكي از مهمترين آنها تجديد سازماندهي خود است.
ضرورت فعاليتهاي راهنمايي ومشاوره درمدارس:
يكي از نهادهاي اجتماعي، نهاد آموزش وپرورش است كه مسئوليت مهمي درتربيت كودكان ،نوجوانان وجوانان بر عهده دارد .نگاه گسترده به نقش آموزش وپرورش به عنوان عاملي مؤثر در فعليت بخشيدن به امكانات بالقوه وذاتي افراد ،انتقال اندوخته ي تجارب گذشتگان ،ارائه ارزشهاي مطلوب،افزايش معلومات وايجاد مهارتهاي لازم درافراد براي زندگي وبالاخره تسهيل مسير حركت وجودي آدمي به سوي كمال اهميت اين نهاد اجتماعي را بيش ازپيش نشان مي دهد. گسترش كمي آموزش وپرورش نشانگر گرايش واستقبال همگان به اثر بخشي اين نهاد وگسترش كيفي آن ناشي ازتوسعه معارف ،علوم ورشد بي وقفه تكنولوژي است كه اين دو بر پيچيدگي وظرافت جريان آموزش وپرورش افزوده است.بنا براين براي تحقق اهداف تعليم وتربيت ورشد شخصيت كودكان ونوجوانان بايد ازخدمات راهنمايي ومشاوره بخوبي استفاده كرد. نقش راهنمايي در آموزش وپرورش افراد به حدي است كه عده اي ازصاحب نظران آن را به نوعي تعليم وتربيت گفته اند وبعضي راهنمايي راتسهيل كننده جريان تعليم وتربيت مي دانند. اگر تربيت را به معني نشو ونمادادن،زياد كردن ،بركشيدن وبه حداعتدال سوق دادن آدمي بدانيم ، تعليم رارشددادن آدمي درتسهيل جريان رشد وكمال آدمي خواهيم يافت. مهمترين عواملي كه درضرورت راهنمايي ومشاوره وتوسعه آن درنظامهاي آموزش وپرورش مؤثر بوده اند عبارتند از:
1-توجه به اصالت كودك وآموزش وپرورش وي 2- وجود تفاوتهاي فردي دردانش آموزان وضرورت شناخت وتوجه به اين تفاوتها درامرآموزش وپرورش 3- وجود استعدادهاي عمومي واختصاصي در دانش آموزان وضرورت شناخت وپرورش تدريجي وسنجش آنها 4- رشد جمعيت وافزايش گرايشها و علاقه مندي به تحصيل درسطوح مختلف وگسترش علوم وتكنولوژي5- تراكم وتنوع واحدهاي درسي دررشته هاي تحصيلي وضرورت انتخاب مناسب 6- توسعه مشاغل وحرفه وضرورت انتخاب شغل مناسب 7- تغييرنگرشها وارزشهانسبت به انتخاب رشته هاي تحصيلي وانتخاب شغل 8-گسترش نيازهاي جامعه به نيروي انساني درسطوح مختلف مهارت 9-وجود مسائل ومشكلات جسماني،عاطفي، اجتماعي،رفتاري، تحصيلي وخانوادگي دردانش آموزان.
خصوصيات مشاوران

خصوصياتي كه مشاورين را بدين وسيله متمايز ومشخص مي سازد، موضوع تحقيق بسياري از دانشمندان بوده است. اين گونه تحقيقات از موقعي كه مطالعه نقش و وظيفه مشاور در سال 1960 به وسيله اتحاديه امريكايي كاركنان راهنمايي آغاز شد، گسترش يافته است.در سال 1951،ماورر نوشت كه رشد شخصي يا پختگي ،مهمترين خصوصيت مشاوران مي باشد،اما روش صحيحي براي ارزيابي آن وجود ندارد.هامرين و پولسون ، مطالعه اي را براي اين مسئله به تحقيق گذاشتندكه در آن 91 مشاور،خصوصياتي را كه به نظرشان عمل مشاوره را تسهيل مي كرد بيان نمودند. اين خصوصيات به ترتيب فراواني پاسخها به شرح زير به دست آمده است:
1 .فهم يا ميزان درك مشاور 2.زمينه همدردي در جريان مشاوره 3.ثبات وپايداري 4.حوصله و بردباري
6.عينيت 7.صميميت 8.حضور ذهن 9.انصاف 10.سعه صدر 11.پاكي و صداقت
12.آرامش 13.داشتن فكري باز 14.هوش 15.تعادل اجتماعي 16.ابتكار و خلاقيت

اينها خصوصياتي بودند كه در مطالعه و تحقيق هامرين و پولسون به ترتيب اولويت ، توسط مشاوران شركت كننده در تحقيق (به تفكيك) خاطر نشان شده بودند. اما اتحاديه تعليم و تربيت و سرپرستي مشاوران، شش خصوصيت ذيل را براي مشاوران قلمداد كرده و لازم مي داند:
1. اعتقاد با هر فرد 2. تعهد در برابر ارزشهاي انساني 3. آگاهي از دنيا 4. داشتن فكري باز 5 . شناخت خود 6. تعهد حرفه اي
راهنمايي و مشاوره درنظام آموزش وپرورش دونقش راايفا مي كند:
1- كمك به فرد فرد دانش آموزان به منظور سازگاري با محيط،حل مسائل ومشكلات شخصي ،بروز وظهور استعدادها ورشد وتكامل آنان
2- كمك به دانش آموزان درانتخاب مناسبترين راه ازنظر رشته هاي تحصيلي وانتخاب مناسب شغلي وبرنامه ريزي وآمادگي براي زندگي
3-ارائه خدمات راهنمايي اعم از:
1-خدمات اطلاعاتي:منظور از اين خدمت عرضه اطلاعات نظام يافته اي است تا دانش آموزان بتوانند آگاهي كافي نسبت به برنامه هاي درسي،رشته هاي تحصيلي،مقررات وآئين نامه هاي امتحاني، امكانات آموزشي،حرفه اي وشغلي بدست آورند.تاازروي بصيرت راههاي مناسب راانتخاب كنند.عرضه اطلاعات لازم درزمينه روشهاي صحيح مطالعه ويادگيري دروس درمدرسه ،اهميت وارزش علم آموزي،اهداف وانگيزه هاي تحصيلي،آداب وروشهاي برخورد انساني درمحيط مدرسه،انواع مسايل مشترك دانش آموزان وچگونگي برخوردبا مسايل وشيوه هاي تقويت اراده وراههاي خودسازي درمدارس بسياربجا وضروري خواهد بود.
2- خدمات مشاوره اي: هدف از اين خدمت درمدارس برقراري ارتباطي اساسي بين دانش آموزان ومشاوران است خدمات مشاوره اي، خودشناسي دانش آموزان راتسهيل مي كند ودانش آموزان راياري مي دهد تاازطريق تركيب وتطبيق اطلاعات مربوط به خود ومحيط ،مشكلات خودرا باز يابندوحل كنندوبه تصميم گيري مناسب بپردازند. اين امر مستلزم وجود مشاوراني است كه براي اين مهم تربيت وآماده شده اند تا دانش آموزان را درحل مشكلات واتخاذ تصميم هاي معقول ومناسب ياري دهند. مشاوران، ركن اصلي وپايه اساسي برنامه راهنمايي هستند.افرادي كه براساس دانشهاي نظري وتجارب علمي ،صلاحيتهاي همه جانبه رابراي كمك به دانش آموزان ورفع مشكلات متعددومتنوع آنان بايد داشته باشند . مشاوران مدارس بايد علاقه مند به دانش آموزان وآگاه به مراحل رشد وتربيت آنان،واقف به اصول ومباني روانشناسي،تعليم وتربيت وجامعه شناسي وقادربه بهره مندي ازاصول وفنون راهنمايي ومشاوره وداراي تجربه كاري باشند. مجموعه تلاش وكوششهايي كه به شناخت استعدادها ورغبتهاي دانش آموزان منجر مي شود ياآنان را درانتخاب رشته هاي تحصيلي ويا شغلي ورفع مشكلات شخصي وسازشي ياري مي دهد جزووظايف مشاوران به حساب مي آيد. برنامه راهنمايي ومشاوره درمدارس متوسطه در سه بعد تحصيلي،شغلي وتربيتي انجام مي گيرد.
نقش مشاوردرمدارس:
مشاوران باتسهيل جريان رشد همه جانبه ي فرد،آموزش مهارتهاي زندگي فردي ،اجتماعي ،كاهش وحذف موانع رشد،خودشناسي ومحيط شناسي وارائه ساير خدمات ياورانه ي روانشناختي درمدارس نقش بسيارحساسي دارند. عمده ترين اهدافي كه مي توان ازطريق خدمات راهنمايي ومشاوره به آنها دست يافت عبارتند از:
الف:رشد وتوسعه قواي فكري ومعنوي وعقلي دانش آموزان1. ايجاد پيشرفت دركسب مهارتهاي مطالعه 2- راهنمايي دانش آموز براي انتخاب رشته هاي تحصيلي 3- طرح ريزي براي انتخاب دروس،براي ادامه تحصيلات 4- ترغيب دانش آموز براي بهره برداري خويش بينانه وخلاقانه از نيروي خويش
ب: رشد وتوسعه مهارتهاي شغلي وحرفه اي دانش آموز
1- ياري كردن دانش آموزان تا ازتوانائي ها وعلائق حرفه اي خويش آگاه شوند. 2- ياري كردن دانش آموزان تا ازموقعيتها وفرصتهاي استخدامي وشغلي جامعه مطلع شوند.3- ياري كردن دانش آموزان تا بر اساس شناسايي خويش وفرصتهاي حرفه اي ،به توسعه وپيشرفت در حرفه وشغل خود بپردازندوطرحها وتصميمات خود را مؤثر سازند.
ج: رشد وتوسعه شخصيت دانش آموز
1.ياري كردن دانش آموز تابراي خود به عنوان عضوي از جامعه احترام قائل شود. 2- ياري كردن دانش آموز تادرايجاد روابط ومناسبات متقابل ،داراي شايستگي شود. 3- همكاري با معلمان درتدارك محيط سالم ومساعد دركلاس تا به رشد رواني دانش آموزان كمك شود. 4- ارتباط با والدين به منظور ايجاد شناخت رفتارهاي طبيعي ونيازمنديهاي رواني جوانان.
نقش مشاور درامور تحصيلي
دانش آموزان درجريان تحصيل با مشكلات زيادي مواجه مي شوند كه مشاور مي تواند دررفع اين مشكلات كمكهاي مؤثري به دانش آموزان ارائه دهد كه پاره اي ازاين مشكلات را مي توان به شرح زير شمرد.
1- ضعف پايه ي تحصيلي: در مورد چنين دانش آموزاني مشاور بايد براي فراگيري دروس پايه از نقطه اي كه ضعف دارد برنامه ريزي كند وبا كمك خانواده ضعف پايه اي اورا جبران كند. فشار آوردن ووادار كردن دانش آموز به زحمات شبانه روزي درسطح بالاي تحصيلي بدون توجه به پايه بي فايده است .آماده كردن دانش آموز واولياي وي براي چنين برنامه اي نياز به جلسات مشاوره اي دارد كه متولي آن مشاور مدرسه است.
2- كمبود يانبود انگيزه تحصيلي:دانش آموزاني وجود دارند كه ازنظر هوشي درحد طبيعي وظرفيت لازم براي يادگيري را دارند،اما انگيزه اي براي درس خواندن ندارند. درمورد اينگونه دانش آموزان كه تعدادشان نيز كم نيست مشاوربايد علت تنبلي راجستجو وبراي درس خواندن آنها ايجاد انگيزه كند.تشويق كردن به نحوه هاي مختلف،ايجادزمينه هاي موفقيت براي دانش آموز،اورا به هنگام ،تأييد كردن ودرمجموع به كار بردن انگيزه هاي طبيعي مي تواند كارسازباشد. مشاوران با همكاري ساير عوامل آموزشي وپرورشي مي توانند درسه سطح پيشگيري اوليه، ثانويه وثالث اقدام به فعاليت نمايند. مدرسه مكان مناسبي براي اجراي برنامه هاي پيشگيري ازمشكلات رواني و عاطفي است وبخش مهمي ازرسالت مدرسه به آموزش سازگاري عاطفي فرد درزندگي اختصاص دارد.لذا مدرسه بهترين فضا وفرصت براي آموزش ترويج شيوه هاي سازگاري صحيح درزندگي فردي واجتماعي است .مشاوران دربعد پيگيري اوليه با آموزش مهارتهاي زندگي وبا ارائه خدمات راهنمايي ،مشاوره واطلاع رساني در زمينه هاي تربيتي،تحصيلي وشغلي وتسهيل روند ارضاي نيازهاي اساسي دانش آموزان،ازجمله شكوفايي استعدادها وتوانمنديها احساس خود ارزشمندي واعتماد به نفس، خود شناسي وارتقاي سلامت رواني آنان نقش مؤثري را ايفا مي كند. اينگونه خدمات ازطريق تدريس درس مهارتهاي زندگي درقالب ساعت پرورشي،اجراي آزمونها وانجام فرايند هدايت تحصيلي واطلاع رساني شغلي وآموزش فرايند برنامه ريزي تحصيلي وطرح ريزي شغلي درفرصتهاي مناسب اجرا مي شود.
نقش مشاوران درتأمين بهداشت رواني دانش آموزان
دانش آموزاني از سلامت رواني برخوردارهستند كه اولاٌ خودرا فردي ارزشمند وقابل احترام بدانند وبه تواناييهاي خود اطمينان داشته باشند.ثانيا بتوانند بدون دغدغه خاطر وناراحتي با واقعيات زندگي مواجه شوند وكل وجودشان را همانگونه كه هست بشناسند وبپذيرند،ثالثاٌ با آرامش خاطر واحساس امنيت وبا شوق واميد زندگي كننددانش آموزي كه با بحران ومشكل رواني مواجه است توانايي ايستادگي دربرابر فشارهاي وارده را ندارد ودرحل مشكلات به طور منطقي وسنجيده عاجز است وتعادل رواني بهم خورده اي دارد .چنين دانش آموزي جهت حل مشكل وبرقراري تعادل به مشاوره نياز دارد. مشاورين ازعوامل مؤثر تأمين بهداشت رواني دانش آموزان درمدارس مي باشند.استفاده ازخدمات راهنمايي ومشاوره درآموزش وپرورش، درنهايت به تأمين بهداشت رواني دانش آموزان منجر مي شود.دربهداشت روانيف بهترزيستن وسلامت فكر وبهبود روابط اجتماعي ضرورت دارد.هدف اصلي بهداشت رواني تأمين سلامت فكر وروان و سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است . مشاور بي آنكه كسي را به دوش بكشد يا به پيش و پس براند چشم انداز تازه اي را به ماجراهاي ذهني او مي گشايد.چشم انداز و نگاهي كه به آدمي مجال زيستن مي دهد و فرصتي فراهم مي كند تا فرد خودش را در ذهنش بازسازي كند و قدرتي را دراختيار فرد مي گذارد تا با بهره گيري از آن نوع جديدي از حضور را در پهنه ي روابط بين فردي تجربه كند . افزون بر اين، مشاور وظيفه نظارت بر خويش را نيز بر دوش مي كشد
بخشي از مهمترين فعاليتهاي اجرايي كه مشاوران مي توانند در تامين بهداشت رواني دانش آموزان انجام دهند عبارتند از : 1 -شناخت محدوديتهاي رواني ، فيزيكي دانش آموزان 2- ايجاد ارتباط صحيح و اصولي بين دانش آموزان و اولياي مدرسه 3 -فراهم آوردن فرصت مناسب براي دانش آموزان به منظور خودشناسي و يادگيري روشهاي حل مساله و تصميم گيري 4- مصاحبه هاي فردي براي شناخت مشكلات دانش آموزان و راهنمايي آنها 5-برگزاري جلسات مشاوره فردي و گروهي با دانش آموزاني كه مشكلات تحصيلي و خانوادگي و شخصي دارند 6-تشويق دانش آموزان به همكاري هاي اجتماعي 7- ايحاد هماهنگي بين فعاليتهاي خانه و مدرسه به منظور بهبود وضعيت تحصيلي و رفتارهاي دانش آموزان 8 -برگزاري جلسات مستمر بحث و گفتگوبا دانش آموزان و تلاش در جهت حل مسائل و مشكلات آنان 9- تشكيل جلسات مشاوره با خانواده و ياري دادن والدين براي رفع مشكلات دانش آموزان به شيوه اي درست 10- ارزيابي نيازها و بررسي مشكلات دانش آموزان در زمينه مسائل شخصي ،خانوادگي ،اجتماعي ،تحصيلي،اخلاقي و انضباطي 11- تنظيم و اجراي برنامه هاي آموزشي در زمينه هاي رشد و پيشگيري و درمان مشكلات 12- همكاري با معلمان و كمك به آنان در حل و فصل مشكلات دانش آموزان و شركت درشوراهاي مدرسه 13- انطباق دانش آموزان با محيط مدرسه ،معلم و دروس و ايجاد انگيزه هاي مناسب براي درس خواندن و عدم احساس ناتواني درموارد شكست تحصيلي با نگاه جامع به اهداف و وظايف آموزش و پرورش .
تفكيك و مرز بندي دقيق بين راهنمايي و مشاوره ي تحصيلي با ساير ابعاد راهنمايي و مشاوره ازجمله راهنمايي و مشاوره تربيتي ، شغلي و حرفه اي اصولي و منطقي نيست .مشكلات دانش آموزان ،زنجيره اي از عوامل فردي و اجتماعي است كه نيازمند ديدي جامع نگرو نظام مند به استعدادها و توانائيها و علائق، شخصيت ،ساختار و وضعيت خانواده و ساير متغيرهاي محيطي است . مشاور مدرسه با آگاهي از ارتباط تنگاتنگ مشكلات تحصيلي با زمينه هاي رواني -اجتماعي دانش آموزان , با استفاده از متون و روشهاي راهنمايي و مشاوره از طريق شيوه هاي مختلف فردي ،گروهي و خانوادگي به دانش آموزان كمك مي كند تا با بررسي هاي همه جانبه مشكل بتوانند راه حل يا راه حلهاي مناسب را انتخاب و براي اجراي آنها برنامه ريزي نمايند و در نهايت عملكرد دانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود يابد.
يكي از روشهاي مشخص كردن نقش مشاوران اين است كه ببينيم شاگردان،معلمان،مديران و والدين (يعني گروهي كه مشاوران به آنها خدمت مي كنند) آنها را چگونه درك مي كنند.پيدا كردن آگاهي در اين مورد، چگونگي پذيرش مشاوران را از طرف اين افراد مشخص مي سازد.
تحقيقاتي كه راجرزدر زمينه فوق به عمل آمده،معلوم كرده است كه بيشتر دانش آموزان معتقدند كه برنامه راهنمايي روي هم رفته با ارزش مي باشد،اما بايد خاطر نشان ساخت كه دانش آموزان مورد مشاوره راجرز ،جز در مورد انتخاب حرفه ورشته تحصيلي در بقيه موارد، برنامه راهنمايي را منبعي ياري دهنده تلقي نمي كنند شايد يكي از علل اين موضوع عدم پذيرش مشاوران ازجانب شاگردان و نبودن تفاهم ميان آنها باشد.
در رابطه با عقايد معلمان نسبت به مشاوران ،بايد گفت كه« پيرسون» مطالب زير را يك انگيزه احتمالي عقايد خصمانه درباره مشاوران مي داند.براي معلم قبول اين كه در مدرسه به وجود متخصصان روابط انساني نياز هست،مشكل مي باشد.زيرا اعتراف به ضرورت وجود اين گونه متخصصان،مستلزم اين است كه معلمان را محدود سازد و اين همان چيزي است كه معلمان نمي خواهند با آن روبه رو گردند.
مديران هم نسبت به ضرورت وجود مشاوران در مدرسه ، عقايد مخالفي دارند. در مقاله اي از يك مدير مدرسه كه در مجله « لوك» نقل گرديده است، كار مشاوران را در مدرسه مربوط به مسئله شاگرداني كه مدرسه را ترك مي كنند،داراي كمترين ارزش مي داند و معتقد بود كه مشاوران از لحاظ آمادگي و خصوصيات شخصي در درجه دوم اهميت قرار دارند.اين مطلب توسط كاريكاتوري كه به وسيله مدير مذكور رسم شده بود،نمايان گرديد اين كاريكاتور روشن مي ساخت كه مشاوران در هر سطحي كه مورد ارزيابي قرار گيرند، افرادي غير مؤثرمي باشند. نتايج تحقيقات ديگر مربوط به قبول مشاوران از طرف اكثريت مديران، نشان مي دهد كه آنها،مشاوران را افرادي همه كاره مي دانند.با اينكه نظريات ذكر شده ظاهراً با هم مرتبط نيستند اما در واقع رابطه نزديكي ميان آنهاوجود دارد.در نظر گرفتن كار مشاور از لحاظ معيار اداري (براي مثال كارايي ) مخصوصاً با توجه به انتظارات نابجاي مديران ، صحيح به نظر نمي رسد. اختصاص دادن وظيفه اي به يك فرد و توقع اينكه آن فرد همه كاره باشد،نشانگر اين است كه مديران جريان واقعي كار را مخفي نگه مي دارند و بدون ترديد اگر فردي را براي انجام كاري استخدام كنند و بعداً وظيفه ديگري به او محول كنند، او نمي تواند وظيفه اصلي خود را به خوبي انجام دهد. اما عقايد والدين درباره مشاوران داراي اهميت خاصي مي باشد.« اورايف » معتقد است كه والدين وظايف مشاوران را به ترتيب ذيل درجه بندي مي كنند:
1.برنامه ريزي
2. تلاش براي حل مسائل مدرسه
3. مشاوره با شاگردان در مورد حرفه آينده آنها
4.مشاوره با شاگردان درباره مسائل شخصي.
وظليف كادر آموزشي و اداري مدرسه در قبال مشاوره و راهنمايي
جريان مشاوره و راهنمايي ، زماني در مدارس موفق خواهد گرديد كه به عنوان جزئي از كل برنامه آموزشي مدرسه مطرح شود و هر كدام از پرسنل و كاركنان مدرسه اعم از مدير و معاون و آموزگاران وظيفه خود را در قبال هسته مشاوره به خوبي انجام دهند.
مهمترين وظايف كادر آموزشي در برابر برنامه مشاوره و راهنمايي عبارتند از: 1. حمايت از برنامه هاي مشاوره كمك به مشاوره در جهت شناخت دانش آموزان و تسريع انجام كارهاي مشاوره. 2.معرفي دانش آموزان مشكل دار توسط آموزگار به مشاور،جهت كمك و حل مشكل آنها.
3.هماهنگ كردن برنامه مشاوره با ساير برنامه هاي مدرسه.
4. همكاري با مشاوران در جهت شناسايي استعدادهاي شاگردان.

نتيجه گيري
برنامه هاي راهنمايي مدارس را در گذشته به صورت تأمين نيازمنديهاي آموزشي،حرفه اي،رواني و اجتماعي كودكان تشريح كرده اند.اما اغلب برنامه هاي راهنمايي در راه تأمين يك يا دو منظور اقدام نموده وبقيه اهداف را در درجه دوم اهميت قرار داده و فقط به طور اتفاقي در برآوردن آنها اقدام كرده است،امروز در برنامه هاي مشاوره به همه جنبه هاي ذكر شده در بالا توجه مي شود،به عبارت ديگر مشاوره ميدان عمل خود را توسعه داده ودراختيار دانش آموزان در همه ي مقاطع تحصيلي قرار داده است.
در گذشته مشاوره خدمتي رسمي ولي سازمان نيافته بودكه به انتخاب شغل محدود مي گشت وامروز به صورت يك سلسله خدمات راهنمايي وشخصي بسيار پيشرفته وهماهنگ درآمده است،بنابراين مشاوره شامل تمام جنبه هاي رشدوتكامل شاگرد است.در گذشته راهنما شخصي ناصح بود وامروز نقش مشاور،ارزيابي كننده ي پيشرفت فرد،كمك دهنده به او در حل مشكلات ،رابط بين خانه ومدرسه و هماهنگ كننده ي فعاليتهاي راهنمايي كارمندان ومعلمين ،طرف مشورت در تنظيم برنامه درسي است.
در گذشته وظايف راهنمايي ومشاوره به عهده ي معلمين ومديراني بود كه براي اين كار تربيت نشده بودند وامروزگرايش به اين است كه در مدارس يك نفر مشاور يا متخصص راهنمايي تربيت شده وجود داشته باشد.در گذشته منظور مدرسه فقط دادن تعليمات وتنها چيزي كه ارزشيابي مي شد،تواناييهاوعدم تواناييهاي ذهني كودك بود،وبر حسب تواناييهايي كه داشت ويا به علت نداشتن استعدادهاي مورد نياز به او توصيه مي شد كه فلان رشته راانتخاب كند ويا فلان دوره را انتخاب نكند،اما امروز پيشرفت همه جانبه ي كودك مورد نظر مدارس جديد مي باشدوتنها به كسب مهارتهاي آموزشي ويادگيري هاي درسي اكتفا نمي شودبلكه هدف، رشد همه جانبه شخصيت كودك مي باشد تا به جايگاه و مقام يك فرد بزرگسال كامل برخورداراز سلامت روان برسد.ازجمله اموري كه مورد توجه است،سازگاريهاي حرفه اي،اجتماعي وشخصيتي اوست،مفهوم تازه ي آموزش وپرورش عبارت است از سازگاري با موقعيت هاي زندگي و خدمات راهنمايي با هدف حمايت از مدارس وايجاد تسهيلات لازم براي رسيدن به آن سازمان يافته است.
برنامه ي جديد راهنمايي با تأكيد بر رشد سلامت روان كودك گسترش مي يابد ولذا اجراي آن به صورت توجه به همه ي جوانب رشد كودك وهمگي ابعاد شخصيت اوبرروش قديمي تشخيص ودرمان برتري چشمگيري يافته است با اين تعبير لزوم وگسترش خدمت راهنمايي ومشاوره در تمام مقاطع تحصيلي ازابتدايي تا دبيرستان يك ضرورت مسلم در همه جوامع پيشرفته است.

منابع :  آموزش و پرورش خراسان رضوی و خبرگذاری فارس نیوز